85305 84532 | 98210 87115
info@saveoursahyadri.net

शाश्वत विकासाचे मूलमंत्र

संघटन

आपल्याला जर आपल्या भविष्याला वाचवायचे असेल, तर शाश्वत विकासाचा मार्ग निवडावा लागेल. यासाठी सगळ्यात पहिली आणि महत्त्वाची पायरी म्हणजे संघटन. गावकऱ्यांनी एकत्र येऊन सुरु केलेले शेतकरी गट, महिला बचत गट या माध्यमांतून हे साध्य करता येईल.

गट किंवा शेतकरी-उत्पादक (Farmer-producer) कंपनी सुरु केल्याने शेतकऱ्यांचा चांगला फायदा होऊन त्यांना आर्थिक स्थिरता मिळू शकते.

Icon

जैविक खतं, बियाणं अश्या निविष्ठांची घाऊक भावात खरेदी करता येते.

Icon

मशीनरी व तंत्रज्ञान एकत्रित पणे उपलब्ध होते.

Icon

उगवलेला शेतमाल घाऊक प्रमाणात व किमतीत न विकता, किरकोळ किमतीत विकता येऊ शकतो.

Icon

कच्च्या शेतमालावर प्रक्रिया करून त्याला जास्त बाजारभाव मिळू शकतो.

अशी कंपनी सुरु करण्यासाठी कोणतेही किचकट कागदपत्र किंवा प्रक्रिया लागत नाही.

या प्रयत्नांना बळ देण्यासाठी, कृषी विभागातील कृषी तंत्रज्ञान व्यवस्थापन यंत्रणा - Agriculture Technology Management Agency (ATMA) ही आपल्याला मदत करते. या शिवाय सध्या सर्वात उपयोगी योजना म्हणजे प्रधान मंत्री सूक्ष्म अन्नप्रक्रिया उद्योग योजना (PMFME Scheme), ज्यात आपल्याला आर्थिक साह्य मिळू शकते. याशिवाय शासनाच्या सर्व योजनांमध्ये शेतकरी-उत्पादक कंपन्यांना आणि गटांना प्राधान्य दिले जाते.

यातूनच शेतकऱ्यांना स्थिरता आणि तरुणांना गावातच रोजगाराच्या संधी मिळू शकतात.

संवर्धन

सह्याद्रीची परिसंस्था टिकली, तरच आपल्या कुटुंबाना येथे भवितव्य आहे. त्यासाठी काय करावे लागेल? येथील जंगलाचे, वृक्ष-वनस्पतींचे व जीव सृष्टीचे आपल्याला संवर्धन करावे लागेल. या साठी स्थानिक पिके आणि बियाणे, वनस्पती, झाडे निवडणे गरजेचे आहे. स्थानिक बियाणे ही त्या ठिकाणच्या परिसंस्थेचा भाग असतात यांची रोग प्रतिकारशक्ती चांगली असते. यात पोषक आणि औषधी घटक भरपूर असतात.प्रतिकूल हवामानात सुद्धा ही पिके तग धरून चांगले उत्पादन देतात. याच बरोबर जमिनीची सुपीकता वाढवून, माती आणि पाणी संवर्धन करून, शाश्वत शेती पद्धतींचा स्वीकार करावा कागेल. या मध्ये आपण खालील पर्यायांचा समावेश करू शकतो -

Icon

भरड धान्य उत्पादन (millets)
आपली पारंपरिक उत्पादने - ज्वारी, बाजरी, नाचणी, वरई, राळा इत्यादींची स्थनिक प्रदेशानुसार लागवड करू शकतो. या भरड धान्यांचे आपल्या आरोग्यासाठीच फायदे आता सर्वश्रुत आहेत, त्यामुळं त्याला उत्तम मागणी आहे. या मिलेट्स साठी फारशी खते लागत नाहीत. तसेच ही बियाणे स्थानिक असल्याने बदलत्या पर्यावरणीय समस्या मध्ये सुद्धा चांगली येऊ शकतात यामुळे यांचे संवर्धन केले पाहिजे.

Icon

औषधी वनस्पती
औषधी वनस्पती हा सह्याद्रीतील अजून एक अमूल्य ठेवा. हिरडा, बेहडा, शतावरी, ब्राह्मी, सर्पगंधा, निर्गुंडी, गुळवेल - अशी अनेक उपयुक्त औषधी झाडे आणि ऋतु नुसार येणाऱ्या सह्याद्रीतील रान भाज्या इथे आढळतात. जर जंगलांचे संवर्धन केले, तरच या वनस्पती टिकतील. यांचे संवर्धन केल्याने पुढच्या पिढीला या शोधणे, गोळा करणे, व त्यांना प्रोसेस करून त्यांचा निरनिराळ्या ठिकाणी पुरवठा करणे, हा शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर व्यवसाय होऊ शकतो.

Icon

बांबू शेती
शाश्वत, पिढ्यान पिढ्या चालणारी आणि आर्थिक दृष्ट्या अतिशय फायदेशीर ठरलेली अशी ही बांबू शेती. सह्याद्रीची माती व वातावरण हे बांबू साठी पूरक आहे. याचे वैशिष्टय म्हणजे बांबूच्या लागवडीचा खर्च एकदाच येतो. याला इतर शेती प्रमाणे दर वर्षी मशागत करा, खते घाला - हे सर्व करावे लागत नाही. एकदा लावल्यानंतर, वर्षानुवर्षे आपल्याला ते पीक देत राहते. पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही बांबूचे महत्व फार आहे. बांबू प्लास्टिक ला एक उत्तम पर्याय आहे.

Icon

इतर प्रादेशिक पिके
समृद्ध आणि जैवविविधता असणाऱ्या सह्याद्री मध्ये अनेक स्थानिक आणि प्रादेशिक पिके घेतली जातात याच बरोबर सह्याद्रीची निसर्ग आणि वनसंपदा वैशिष्ट्य पूर्ण आहे याचे संवर्धन केले पाहिजे तरच बदलत्या पर्यावरणीय समस्याना सामोरे जाऊ शकू. याच प्रमाणे दर्जेदार लाकूड, जंगली मध, टसर रेशीम, कंद पिके आणि असे अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत.

मूल्यवर्धन

कच्चा नाशवंत शेतमाल विकण्याऐवजी, त्यावर प्रक्रिया केल्यास त्याचा टिकाऊ पणा वाढतो व त्या उत्पादनांना बाजारपेठेत चांगला भाव मिळू शकतो.

सह्याद्रीच्या वनसंपदे मध्ये रानफळे, फुले आणि भाज्या मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असतात. यावर प्रक्रिया करून वेगवेगळे पदार्थ करता येतात.

उदाहरणार्थ - फळांचा रस, सरबतं, जॅम, सॉस, जेली, मुरंबा, वाळवलेली वा हवाबंद डब्यातील फळं, चटण्या, लोणची - असे बहुविध पर्याय आपल्याला उपलब्ध आहेत. यांना बाजारात उत्तम मागणी आहे.

शेतकरी-उत्पादक कंपनी काढून प्रक्रियांचे प्रकल्प उभे राहू शकतात. अशी कंपनी काढल्याने,शेतकऱ्यांना चांगला आर्थिक लाभ मिळू शकतो आणि रोजगरांची निर्मिती गावातच होऊन स्थिरता मिळू शकते.